Het ochtendlied
Weinig geluiden klinken zo frivool en vol passie als het ochtendlied van zangvogels. Daarachter gaat een complexe wereld aan biologische kenmerken schuil, die ons wellicht zelfs helpen bij het genezen van sommige vormen van doofheid.
Als de meeste mensen hun ogen in de ochtend opendoen, hebben zij de mooiste ochtendnoten uit de natuur gemist.De melodieuze fluitende tonen van de merel, de luide schetterende zang van de kleine winterkoning, de metaalachtige en ratelende zang van het roodborstje, de ver dragende en niet te missen roep van de koekoek en het gevarieerde getwiet van de koolmees. Pas als je op de enorme variatie gaat letten hoor je de verschillende vogelsoorten.
Waarom zingen vogels zo mooi?
Hoe mooi de zang van vogels ook is, ze zingen niet om ons te behagen. Met hun luide zang bakenen de mannetjes hun territorium af en proberen ze vrouwtjes te lokken. Tijdens een koude en heldere lentenacht verliest een kleine zangvogel veel energie en zouden ze bij het ochtendgloren eigenlijk gelijk op zoek moeten naar eten. Door juist dan, op nuchtere maag, hun mooiste en meest gevarieerde lied te zingen geven de mannetjes aan hoe sterk ze zijn. De mannetjes die het langst en uitbundig kunnen zingen zullen de meeste aandacht van de vrouwtjes krijgen.
Herkenning
In de kakofonie van de ochtendliederen moeten de vogels hun eigen soort en zelfs individuen kunnen herkennen. Op een mooie lenteochtend kunnen er wel 20 of 30 vogelsoorten op één plek tegelijk hun noten de lucht in zingen en van elke soort ook nog eens meerdere individuen. Door irrelevante geluiden weg te filteren kunnen vogels zich op de voor hun belangrijke zang concentreren.
Hersencapaciteit
De aansturing van de complexe zang van mannelijke vogels vergt veel hersencapaciteit en het onderhoud van de hersenen vergt veel energie. Aan het eind van de zomer, als er niet meer gepaard wordt, krimpen specifieke hersendelen die nodig zijn voor de zang om zo energie te sparen. In het voorjaar verandert de hormoonhuishouding van vogels door het lengen van de dagen. Vervolgens gaan deze hersendelen weer groeien. Hierdoor hebben vogels in het voorjaar het mooiste zangrepertoire.
Hoe kolibries hummen
Seizoensgebonden effecten
In het voorjaar, het moment dat de meeste zangvogels in onze omgeving zich voortplanten, is het gehoor van vogels optimaal. Zo is het belangrijk dat mannelijke zangvogels onderscheid kunnen maken tussen rivalen met en zonder territorium. De laatste zijn een grotere bedreiging en daarom is het noodzakelijk dat de mannetjes de verschillende individuen aan hun zang kunnen herkennen. De seizoensgebonden veranderingen aan het gehoor kunnen verschillende uitwerkingen hebben. Zo zal de ene soort het geluid beter kunnen verwerken, bij andere soorten klinkt de zang luider en bij weer andere wordt het waarnemingsvermogen van bepaalde frequenties beter. Hierin zijn vogels overigens niet uniek, ook bij ons mensen klinkt de mannelijke stem voller en dus aantrekkelijker voor vrouwenoren rond de eisprong.
Het gehoor van vogels en doofheid bij mensen
Waarin vogels wel verschillen van zoogdieren is dat ze beschadigde haarcellen in het slakkenhuis van het oor kunnen vervangen. Vogels lijken minder last te hebben van gehoorbeschadigingen dan mensen. Hier liggen kansen in onderzoek naar de genezing van sommige vormen van doofheid. Vogels passen de sterkte van hun zang aan op de omgeving. Zo zingt een nachtegaal in de stad wel 14 dB harder dan zijn soortgenoten op het stille platteland, en zingen de stadse nachtegalen op doordeweekse dagen en tijdens de ochtendspits harder dan tijdens het weekend. Andere soorten, zoals de koolmees, zingen niet harder, maar passen de frequentie van de zangtonen aan bij veel omgevingsgeluiden.
Ontdek de schoonheid van vogelzang
De uiterlijke schoonheid van vogels is oogstrelend, helemaal in het broedseizoen, als de mannetjes hun mooiste veren showen. Maar ook in de gevarieerde zang van vogels laat de natuur zich van zijn mooiste kant horen. Het loont om vroeg op te staan in het voorjaar en de vroege zomer. De lucht is fris en schoon, de eerste zonnestralen raken je huis aan en er klinkt een kakofonie van vogelgezang.
Jeffry Oonk is bioloog, International Mountain Leader en Wilderness Guide. Hij leidt avontuurlijke reizen en laat zijn gasten graag de schoonheid van de natuur zien. In de winter gidst hij huskytochten in Scandinavië. Volg zijn avonturen op Instagram of via zijn site.
