Is geluidsbeleving cultureel bepaald?

Merel Ursem is soundscape advisor bij SoundAppraisal. In deze functie zet ze zich in om geluidsomgevingen te onderzoeken én te verbeteren. Momenteel maakt ze de serie Social Sounds, waarin ze verschillende thema’s rondom de sociale context van geluidsbeleving belicht. Deze teksten laten zien dat geluidbeleving veel verder gaat dan geluidsnormen; hoe we geluid interpreteren en waarderen wordt namelijk sterk beïnvloed door maatschappelijke maatstaven als normen en waarden. Maar ook door onze relatie tot de bron van het geluid, onze controle over een geluidsomgeving en de manier waarop beleid inspeelt op een 'geluidsprobleem'. In het tweede thema van de serie Social Sounds belicht Merel geluidsbeleving en cultuur. Lees meer.

Persoonsgebonden ervaring van geluid

Merel: “Geluidsbeleving is voor iedereen anders: wat jij als prettig of onprettig ervaart, kan voor een ander juist het tegenovergestelde effect hebben. Deze persoonsgebonden ervaring van geluid wordt beïnvloedt door persoonlijke voorkeuren en omstandigheden. Maar tegelijkertijd bestaat er ook overlap in de geluiden die als plezierig worden ervaren óf geluiden die juist als 'lawaai' worden bestempeld. Die overlap, oftewel overeenstemming in geluidsbeleving, wordt deels gevormd door de tijd en plaats waarin we leven, dus de cultuur waarin we opgroeien. Maar hoe zit dat?

Normen en waarden

Allereerst: wat is cultuur eigenlijk? Cultuur bevat alles wat we als mensen doen en creëren. Daarnaast heeft cultuur ook alles te maken met betekenisgeving: alle menselijke activiteit en haar producten staan symbool voor de betekenis die we collectief geven aan die activiteit. Dat klinkt misschien heel abstract, maar het is heel simpel. De dingen die we doen en maken weerspiegelen voor een groot deel hetgeen we als groep of als individu belangrijk, mooi of plezierig vinden. Cultuur is een product van (maar creëert ook) de normen en waarden die we als samenleving hanteren. 

'Normaal' of 'gepast' geluid

Die normen en waarden vormen vervolgens ook onze ideeën over wat 'normaal' en 'abnormaal' is. Zo ook met geluid. We vinden het bijvoorbeeld belangrijk dat er 's nachts en 's avonds relatieve rust is, zodat we goed kunnen slapen en uitgerust aan de volgende dag kunnen beginnen. Buren die tot in de late uurtjes harde muziek draaien, overtreden daarmee die sociale norm, waardoor hun gedrag wordt gezien als 'asociaal' en het geluid als extra hinderlijk wordt ervaren. En 'gepast' geluid is niet alleen gebonden aan tijden, maar ook aan plekken. Het geroezemoes van kletsende geluiden draagt bij aan de gezelligheid van een café, maar ditzelfde geluid wekt ergernis op in de bioscoop. Het geluid zelf verandert niet, maar de beleving ervan wel. Geluid wat dus niet past bij de norm en in strijd is met de verwachtingen die we hebben van bepaalde tijden en plekken, wordt in veel gevallen als hinderlijk ervaren. 'Ongepast' wordt dan 'ongewenst' en ongewenst geluid noemen we ook wel lawaai. "(...) noise is defined as a sound that is out of place". (Broër, C., 2002).

Natuurpark, of pretpark?

Wat als 'gepast' of 'ongepast' geluid wordt ervaren, kan sterk verschillen per cultuur. Een anekdote ter illustratie: in mei 2019 reisde ik samen met een vriendin door China. Na ons bezoek aan een aantal steden, waaronder Beijing en Shanghai, was het tijd om bij te komen van alle drukte, chaos en vooral het lawaai van de steden. Om onze behoefte aan rust te vervullen, besloten we Zhangjiajie National Forest Park in de provincie Hubei te bezoeken. Een natuurpark kan natuurlijk niets anders betekenen dan rust en stilte, met enkel de wind in de bomen en de kwetterende vogels om je heen. Precies wat we nodig hadden.

Maar we kwamen er al snel achter dat een nationaal natuurpark in China niet hetzelfde betekent als in Nederland. Waar we natuurlijke rust verwachtten, kregen we drukte en lawaai. Onze verwachting van kwetterende vogels moest plaatsmaken voor de realiteit van de verschillende en talrijke groepen binnenlandse toeristen die werden rondgeleid door een tourgids met megafoon. Bussen vol met dagjesmensen reden over de geasfalteerde wegen die dwars door het park waren aangelegd en werden ontladen bij elk uitzichtpunt. We dachten: ‘is dit een natuurpark, of een pretpark?’. Een kakafonie van motoren, gillende groepsleiders en verkopers vormden de geluidsomgeving van dit park. En wij waren de enige die er last van leken te hebben. In dit natuurpark stond de norm van rust niet voorop, maar juist het belang van vertier en vermaak.

Kijken naar de context

Als we het over prettige geluidsomgevingen of geluidshinder hebben, moeten we dus oog en oor hebben voor de context waarin het zich afspeelt en de geluidsverwachtingen die daarbinnen gelden. Wat op de ene plek gewenst, gepast of verdraagbaar is, kan op een andere plek leiden tot ergernis en hinder. Een groen gebied of rustige woonwijk 'hoort' namelijk anders te klinken dan een druk stadscentrum of een industriegebied. En in het analyseren van geluidsomgevingen is het van belang dat technologie hier op in speelt: dat lokale culturele normen een plek krijgen binnen de interpretatie van de meetbare feiten.”